Միշա Թադևոսյան
Մանկավարժական գիտությունների թեկնածու
Ներածություն
Ժակ Ռանսիերի «Անգետ ուսուցիչը» գիրքը մարտահրավեր է նետում կրթության ավանդական հարացույցներին: 1987 թ. հրատարակված այս գիրքը հիմնված է յուրահատուկ պատմահասարակական, գիտական իրողությունների և հեղինակի անձնական դիրքորոշումների վրա և կարևոր ներդրում է կրթության ու մանկավարժության փիլիսոփայության մեջ: Ժակ Ռանսիերը ժամանակակից փիլիսոփայության նշանավոր գործիչ է, ով հիմնվում է սեփական փորձառությունների և մտավոր ճանապարհորդության վրա՝ փորձելով սահմանել դասավանդման և ուսումնառության իր ոչ ստանդարտ մոտեցումը։
Գրքի ստեղծման պատմահասարակական, գիտական, անձնական համատեքստերը
Ռանսիերը Փարիզի համալսարանի փիլիսոփայության պատվավոր պրոֆեսոր է, քաղաքական փիլիոփայության կենտրոնական դեմքերից մեկը, բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ։ Նա հետաքրքրված է եղել 19-րդ դարի բանվորական շարժումներով, որի մեջ էլ ինչ-որ կերպ կարելի է տեսնել հենց այս գրքի ստեղծման նախադրյալները։ Ռանսիերի ինտելեկտուալ ճանապարհորդությունն իրապես կապված է 20-րդ դարավերջի շարժումների հետ: Որպես Միշել Ֆուկոյի և Լուի Ալտյուսերի աշակերտ՝ Ռանսիերի գիրքն արտացոլում է ժամանակի ինտելեկտուալ բանավեճերը, որոնք նշանավորվում էին ուժային կառույցների և հիերարխիկ հարաբերությունների քննադատական վերագնահատմամբ: Դասավանդելով Փարիզի արվարձաններում՝ Ռանսիերը դիմակայել է հասարակական անհավասարություններին և կրթական անհավասարությանը: Այս փորձառությունները խթանել են նրան մտածելու ինտելեկտի, բանականության հնարավորությունների հավասարության և ինքնուսուցման ներուժի վերաբերյալ: Գիրքը, հետևաբար, արձագանք է հասարակական-քաղաքական մթնոլորտին և արտացոլում է Ռանսիերի անձնական պայքարը կրթական համակարգում:
Գրքի հերոսի մասին
Գրքի հերոսը պատմական կերպար Ժոզեֆ Ժաքոթոն է (1770 թ. մարտի 4 – 1840 թ. հուլիսի 30), ով ֆրանսիացի ուսուցիչ և կրթական փիլիսոփա էր, «ինտելեկտուալ էմանսիպացիայի» մեթոդի ստեղծողը։ Նրա մեթոդը ոչ միայն ընդունվել է Բելգիայի մի քանի կրթական հաստատություններում, այլև որոշակի հավանության է արժանացել Ֆրանսիայում, Անգլիայում, Գերմանիայում և Ռուսաստանում: Այն հիմնված էր երեք սկզբունքի վրա.
- Բոլոր մարդիկ ունեն հավասար բանականություն/ինտելեկտ (մարդիկ տարբերվում են միայն դրանք կիրառելու
ցանկություն/կամք դրսևորելու մեջ), - Ամեն մարդ Աստծուց ստացել է ինքն իրեն ուսուցանելու կարողությունը,
- Ամեն ինչ ամեն ինչի մեջ է (everything is in everything):
Մանկավարժական ակնարկ
«Անգետ ուսուցիչը» գրքում Ժակ Ռանսիերն առաջարկում է փոխակերպող մանկավարժության մոտեցում, որով մարտահրավեր է նետում ուսուցման և դասավանդման ավանդական պատկերացումներին: Ռանսիերի մանկավարժության մեջ կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում ինտելեկտի հավասարության հայեցակարգը, մի հասկացություն, որը հիմնովին կասկածի տակ է դնում անհատների միջև մտավոր կարողությունների ենթադրյալ հիերարխիան: Նա պնդում է, որ յուրաքանչյուր անհատ ունի հասկանալու և սովորելու բնածին կարողություն՝ մարտահրավեր նետելով ավանդական կրթական կառույցներին, որոնք հստակ դերեր են սահմանում ուսուցիչների և սովորողների համար: Նա պնդում է, որ ինտելեկտը հավասարապես բաշխվում է բոլոր անհատների միջև, իսկ հասարակության ինտելեկտուալ անհավասարության ավանդական պատկերացումները թերագնահատում կամ «նսեմացնում են» ինքնուսուցման ներուժը: Ռանսիերը ջատագովում է ուսուցիչ-աշակերտ դինամիկայի փոփոխությունը՝ խթանելով այն գաղափարը, որ սովորողները կարող են պատասխանատվություն ստանձնել իրենց կրթության համար: Սա մարտահրավեր է նետում ուսուցչի ավանդական դերին՝ որպես գիտելիքի միակ աղբյուրի և առաջարկում է վերանայել դասարանում հաստատված, առկա կառուցվածքային մոտեցումը (ուսուցիչը՝ թելադրող, աշակերտը՝ կատարող)։ Առաջարկվող մոտեցման մեջ Ռանսիերն առանձնացնում է «բթացման» և «ազատագրման»՝ միմյանց հակադրվող երկու մոտեցում։
«Ուսուցանելու և սովորելու գործողության մեջ երկու կամք կա և երկու խելք: Բթացում կկոչենք դրանց համընկնումը: Բթացում կա այնտեղ, որտեղ մի խելքը ենթարկված է մեկ այլ խելքի: Ազատագրում կկոչենք այս երկու առնչությունների ճանաչված ու կիրառված տարբերությունը՝ խելքի գործողությունը, որ միայն ինքն իրեն է հնազանդվում, մինչ կամքը ենթարկվում է մեկ ուրիշ կամքի:
….Ով ուսուցանում է առանց ազատագրելու՝ բթացնում է: Իսկ ով ազատագրում է, պարտավոր չէ մտահոգվել, թե ազատագրվողը ինչ պիտի սովորի: Նա կսովորի ինչ կուզի, գուցե՝ ոչինչ:»
Այստեղ է, որ նա առաջ է քաշում «հակասոկրատեսականության» սկզբունքը, որով մարտահրավեր է նետում բոլորին հայտնի սոկրատեսյան մեթոդի էությանը՝ հիմնավորելով ամեն ինչ իմացող ուսուցչի ու ոչինչ չիմացող աշակերտների փոխհարաբերությունների փոփոխության անհրաժեշտությունը:
«Ուրեմն, Ժաքոթոյի մտքի ողջ աշխատանքը ցույց տալն է, թե Սոկրատի կերպարը ազատագրողի կերպար չէ, այլ բթացնողի՝ գերազանցապես, ով կազմակերպում է բեմադրություն, որտեղ աշակերտն ինքը պետք է առճակատվի սեփական խոսքի բացերին, փակուղներին: Ժաքոթոն ցույց է տալիս, որ հենց դա է ամենաբթացնող մեթոդը, եթե բթացնող ասելով հասկանում ենք մեթոդը, որը խոսեցնում է մեկին, որպեսզի նրան եզրակացնել տա, թե այն, ինչն ինքը ասում է, անհիմն է և ինքը երբեք չէր իմանա իր գլխում եղածի անհիմն լինելու մասին, եթե ուրիշ մեկը ցույց չտար ճանապարհը՝ իրեն ապացուցելու համար իր սեփական թերությունը»
Ռանսիերը ներկայացնում է էմանսիպացիայի հայեցակարգը ինքնուսուցման միջոցով՝ ընդգծելով այն գաղափարը, որ սովորողները կարող են կառուցել ու կառավարել իրենց կրթությունը:
Քննադատաբար մեկնաբանելով Ռանսիերի գաղափարները՝ ոմանք պնդում են, որ ինքնուսուցման հայեցակարգը չի կարող համընդհանուր կիրառելի լինել: Գործնականում մարտահրավերներ կարող են առաջանալ այն առարկաներում, որոնք պահանջում են կոնկրետ մասնագիտական առաջնորդություն ուսուցչի կողմից, և ոչ բոլոր ուսանողները կարող են ունենալ ինքնակարգապահության, ինքնուսուցման նույն մակարդակը: Բացի այդ, դասավանդման ավանդական մեթոդների մերժումը կարող է դիտվել որպես կրթության մեջ ընդգրկված բարդությունների չափից ավելի պարզեցում: Ավելին, Ռանսիերը քննադատում է կրթության մեջ «անկարող լինելու», պատժելու ու խրատելու դիսկուրսը՝ հանդես գալով քննադատական մտածողությանը խոչընդոտող և անհավասարությունները հավերժացնող պրակտիկաների դեմ: Նա պնդում է, որ ավանդական կրթությունը հաճախ պիտակավորում է անհատներին որպես անկարող կամ ոչ խելացի՝ սահմանափակելով նրանց ինտելեկտուալ աճի ներուժը: Գիրքը խրախուսում է մանկավարժական մոտեցումների վերագնահատումը՝ առաջ քաշելով ավելի ներառական և հավասար գործելակերպերը, որոնք ճանաչում են յուրաքանչյուր անհատի ինտելեկտը:
Հնարավոր ազդեցություն՝ սոցիալ-քաղաքական, գիտական, այլ «Անգետ ուսուցիչը» գիրքը տարբեր ոլորտներում լայնածավալ ազդեցության ներուժ ունի: Սոցիալ-քաղաքական առումով Ռանսիերի գաղափարները մարտահրավեր են նետում կրթության ոլորտում առկա «ուժային» կառույցներին: Գիրքն առաջարկում է վերագնահատել կրթական հաստատությունների կառուցվածքն ու դերը՝ ընդգծելով ավելի ներառական և արդար պրակտիկաների անհրաժեշտությունը:
Ռանսիերի աշխատանքը նպաստում է կրթության և մանկավարժության վերաբերյալ մեկ այլ դիսկուրսի: Այն ուղիներ է բացում ուսուցման այլընտրանքային մեթոդների և ուսուցման հոգեբանության վերաբերյալ հետազոտությունների համար: Գիրքը խթանել է կրթության մեջ ինքնուսուցման և աշակերտի ինքնավարության դերի մասին քննարկումները: Ռանսիերի գաղափարներն ազդեցություն ունեն ավելի լայն հասարակական և մշակութային համատեքստերի վրա: Վիճարկվում է այն ենթադրությունը, թե ֆորմալ կրթությունն ինտելեկտուալ աճի միակ ճանապարհն է և կոչ է արվում վերանայել հասարակության արժեքներն ու առաջնահերթությունները:
Ժամանակակից հայկական իրականության համատեքստում, որտեղ կրթական համակարգերը բախվում են մարտահրավերների և անհավասարությունների հետ, Ռանսիերի գաղափարները կարող են բովանդակալից քննարկումներ առաջացնել: